16 typów osobowości: oznaki typu

© Urywek z artykułu: W.Gulenko „Diagnostyka socjoniczna: metoda wywiadu”, 1999.
© Komentarze (zaznaczone kursywą): D.Łytow, 2006
© Tłumaczenie: Leonid T., 2006.
© Portrety: Katarzyna Fiłatowa, 1996 - 2001.

0. Wstęp: testy czy postrzeganie?

Umyślnie nie przytaczamy na naszej stronie klucze do testów określających typy socjoniczne. Przecież człowiek jest zdolny do oszukania nawet najrozumniejszego testu, zwłaszcza jeśli postawi sobie taki cel. Istnieje wiele testów określających typy według klasyfikacji C.G. Junga (na przykład, bardzo popularny test Keirsey). Tym niemniej, wynik takich testów niekiedy trochę się odróżnia od typu, który człowiek uważa za swój (na przykład, wynikiem testu jest ESTJ, jednak człowiek uważa się za ESTP).

Najczęściej Państwo nie będą mieli możliwośći zaproponować test swoim znajomym lub kolegom – Państwo po prostu będą spostrzegać ich z boku albo rozmawiać z nimi w swobodnej formie. Jednak nawet w tym wypadku można dojść do prowizorycznego wniosku co do typu osoby. Poniżej są opisane ogólne zasady diagnostyki po jej zachowaniu, mowie, itd. Ma się rozumieć, nawet po przeczytaniu tych materiałów jest wątpliwe, czy Państwo potrafią profesjonalnie diagnozować typy. Jednak Państwo zdobędą ogólne pojęcie o tym, co leży u podstaw typów socjonicznych, i może z biegiem czasu znajdą dodatkowe informację w literaturze z zakresu psychodiagnostyki.

Jeżeli zna Państwo typologię amerykańską Myers-Bryggs (MBTI): niech Państwo zwróci uwagę, że wytłumaczenie wszystkich 4 oznak, zwłaszcza J/P, trochę odróżnia się od przyjętego w MBTI.

1. Racjonalność (J) – irracjonalność (P)

Jako czysta oznaka oznacza liniowość (J) /cykliczność (P). Jej przejawy po poziomach będą następujące.

1.1. Aspekt intelektualny: mowa/wzrok. Na ile płynną mowę ma osoba, gdy wykłada swoje myśli na złożony intelektualny temat? Czy cierpiała na jakieś zaburzenia mowy w dzieciństwie (na przykład, jąkanie, niewyraźna dykcja), czy szybko potrafiła pozbyć się ich? (J – dążenie do strukturyzacji mowy, do złożonych konstrukcji gramatycznych).

1.2. Aspekt socjalny: surowe/łagodne zasady. Porównać, jeżeli osoba miała takie doświadczenie, jak przebiegała praca w firmie komercyjnej i w instytucji państwowej. Jaki stosunek ma do elastycznego grafiku? (J – dążenie do procedur uporządkowanych, skrajną formą jest dogmatyzm, rozdrażnienie przy odstępstwu od zwykłego porządku rzeczy; P – giętkość, skrajną formą jest nieobowiązkowość, filozofia „nie zdążyłeś dzisiaj – podobną okazję będziesz miał jutro”).

1.3. Aspekt psychologiczny: niska (J) /wysoka (P) odporność na stres. Na ile osoba ceni ustalone stosunki? Racjonał woli stabilnego partnera, nawet jeżeli stosunki z nim nie są najlepsze, od przyjemnego, ale niepewnego. Irracjonał jest znacznie odporniejszy na stres w stosunkach. Bez szczególnych problemów będzie je zmieniać, dopóki nie znajdzie najwygodniejsze.

1.4. Aspekt fizyczny: zaciśnięte/rozluźnione ciało i organy. J – stabilność lub długie trwanie stanów, P – względna łatwość przy przechodzeniu z jednego stanu w drugi. Trzeba wyjaśnić, jak się osoba relaksuje, co jej trzeba dla odprężenia. Z innej strony, korzystnie jest dowiedzieć się, jak szybko wraca do formy. Wiele wyjaśnić może informacja o tym, jak i w jakiej pozie śpi.

2. Ekstrawersja (E) – introwersja (I).

Jako czysta oznaka oznacza otwartość/zamkniętość. W informacjach uzyskanych podczas wywiadu niech Państwo zwraca uwagę na następujące dane:

2.1. Aspekt intelektualny: szerokie (E) /głębokie (I) myślenie. O ile szeroki jest krąg zainteresowań osoby? Jak szybko zapamiętuje/wspomina informacje? Czy jest rozmowna? Jeśli pisze coś, ile stron tekstu jest w stanie napisać za jeden raz? (W najogólniejszym sensie, E – dążenie „ogarnąć nieogarnione”, I – dążenie do stabilizacji, unikanie zbytecznych działań).

2.2. Aspekt socjalny: przywódca (E) / wykonawca (I). Czy ma doświadczenie pracy kierowniczej? Czy osoba była przywódcą wśród swoich rówieśników? Czy chce jej się stanąć na czele wielkiego zespołu? Kto jest realnym liderem w jej rodzinie? (E, jak bardziej inicjatywny, częściej okazuje się nieformalnym liderem, jednak w stabilnych instytucjach wśród menedżerów nierzadko przeważają I).

2.3. Aspekt psychologiczny: rozumienie innych (E) /siebie (I). Czy niektóre ze swoich postępków Państwu się wydają niezrozumiałymi? Czy następują u Państwa stany pustki wewnętrznej? Co Państwo robią, jeżeli muszą Państwo przez dłuższy czas pozostawać w samotności? (E lubią „myśleć na głos”, potrzebują rozmówców dla „załadowania się”, bez ich oceny wartość własnych działań nie jest tak oczywista; I męczą się od licznych kontaktów, dążą do małej ilości ustalonych kontaktów).

2.4. Aspekt fizyczny: użutkowanie (E) /oszczędzanie energii (I). Niech Państwo wyjaśnią czy trzeba hamować czy popychać osobę w zwykłych warunkach działalności. Czy dla niej jest właściwą tendencją niedopracować czy przepracować się? Czy zdarzało się jej zarzucać sobie pasywność? Jak często wypadało żałować tego, co się zrobiło? Na ile jest rozwinięta samokontrola na bliskich dystansach psychologicznych? (Patrz komentarze do p. 2.1; przy tym, jeżeli osoba omija pewne tematy rozmowy lub pewny rodzaj działalności, nie świadczy to o introwersji, tylko o jej niepewności; a jeżeli w sferze, gdzie osoba jest niewątpliwie kompetentna, woli wstrzymywać, łagodzić, regulować, zamiast aktywowania i „zarażania” swoim przykładem– to jest I).

3. Logika (T) – etyka (F).

Jako czysta oznaka ta dychotomia oznacza obiektywność/subiektywność, oderwanie/wciągnięcie się. Oznaki poziomowe będą następujące:

3.1. Aspekt intelektualny: sądy instrumentalne (T) /wartościujące (F). Jak ocenia osoba nowe dla siebie wiadomości? Czy umie sobie wyobrazić siebie poza sytuacją, w której znajduje się (T)? Czy jej myślom towarzyszą mimowolne oceny dobrze/źle (F)?

3.2. Aspekt socjalny: orientacja na zadanie (T) /człowieka (F). Zbadać, jak odbija się na zdolności osoby do pracy pogorszenie lub polepszenie nieformalnych stosunków w pracy. Jak zmienia się jej zdolność do pracy, jeżeli obok pracuje nieprzyjemna osoba? Jak reaguje na moralne zachęcenia? (F są skłonni uzależniać swoją kompetentność od tego, czy potrafili „wpisać się” do nieformalnego kręgu towarzyskiego w pracy, rozeznawać się w biegu stosunków między otaczającymi ludźmi).

3.3. Aspekt psychologiczny: nieuwaga (T) /uwaga na sygnały niewerbalne (F). Jak się Państwo dowiedzą, w jakim stanie jest osoba? Jak wygląda smutny człowiek? A wesoły? O czym Panu (-i) mówi intonacja rozmówcy? Czy do Pana (-i) zwracają się ludzie o pocieszenie? Jak odróżni Pan(-i) nieuczciwą osobę od uczciwej? (T zazwyczaj słyszą informację, F – intonację).

3.4. Aspekt fizyczny: mechanistyczność (T) /ożywienie przedmiotów (F). Czy osoba ma samochód? Czy nigdy nie przyszło jej na myśl, że rzeczy techniczne również mogą mieć charakter? Jeżeli przyzwyczai się do przedmiotów, jakie uczucia wzbudza w niej ich strata? Co mianowicie ją martwi? (Im rozmaitsze są emocjonalne reakcje osoby lub jej sądy wartościujące w różnych sprawach, tym większe prawdopodobieństwo, że jest F).

4. Sensoryczność (S) - intuicyjność (N).

W charakterze czystej oznaki oznacza materialność (S) /idealność (N).

4.1. Aspekt intelektualny: konkretność (S) /abstrakcyjność (N) myślenia. Można określić po treści odpowiedzi na dowolne problemowe pytania. To jest także zdolność budowania i śledzenia złożonych konstrukcji umysłowych, pozbawionych jawnych treści przedmiotowych (N) albo przeciwnie, przeładowania opowiadania szczegółami, apelowania do doświadczenia i/lub tradycji (S). Analiza form snów również coś daje.

4.2. Aspekt socjalny: nowatorstwo (N) /utylitaryzm (S). Czym się interesuje osoba? Jaką korzyść czerpie ze swego zainteresowania? Na ile jest pragmatyczna? Czy właściwa jest dla niej właściwa ofiarność? Cy zajmowała by się ciekawą, ale materialnie bezinteresowną sprawą? Na ile szybko chwyta nowości?

4.3. Realistyczność samooceny (S) /niedocenianie-przecenianie (N). Niech Państwo ustalą, czy osoba zna swoją realną cenę (z punktu widzenia pieniędzy, prestiżu społecznego, wreszcie, po prostu „korzyści” dla otaczających)? Jak reaguje, gdy jej dają błędną, z jej punktu widzenia, ocenę (zaniżają jej status)? Czy nie ma jakichś kompleksów niższości? Czy nie uważa się za niedoceniony talent itp.?

4.4. Przystosowanie się (S) /nieprzystosowanie codzienno-bytowe (N). Czy mogła by osoba szybko osiedlić się na nowym miejscu? Czy zdarzało się jej przeprowadzać? (Odpowiedzi „tak” – „nie” na te dwa pytania jeszcze nic nie mówią o S/N, jednak wiele informacji może dostarczyć opowiadanie o okolicznościach towarzyszących przeprowadzce – jak właśnie przebiegała). Jak kupuje produkty na targowisku? Jak wybiera sobie towary w sklepie? Jak sprząta mieszkanie, gotuje jedzenie, wykonuje ręczne roboty domowe?

Opisy typów móże Państwo znaleźć w rozdziału angielskiem oraz w innych językach.